Kadınlarda en sık adet düzensizliği ve kısırlık (infertilite) nedenlerinden biri de polikistik over sendromudur (PKOS) (1). Hormonlarda bozulma dışında uzun dönemde rahim kanseri riskini de artıran polikistik over sendromunun tanısı, nedenleri ve tedavisi hakkında ayrıntılı bilgiye buradan ulaşabilirsiniz.
Polikistik Over Sendromu (PKOS) Nedir?
Polikistik over sendromu (PKOS) yumurtlama olmamasına bağlı meydana gelen bir hormonal bozukluktur (2).
Normalde her ay kadınlarda 1 dominant folikül yani halk arasında yumurta büyür ve belirli bir boyuta gelip olgunlaştığında çatlar. Biz buna yumurtlama veya ovulasyon diyoruz.
Çatlayan bu yumurta sperm ile karşılaşırsa gebelik oluşur. Eğer çatlayan yumurta sperm ile karşılaşmazsa 14 gün sonra kendi kendini yok eder ve buna bağlı kadın adet görür.
Her ay bu döngü bu şekilde devam eder. Ancak polikistik over sendromlu yani PKOS veya PCOS’lu hastalarda bu dominant folikül ya hiç gelişmez ya da gelişir ama belli bir boyuta geldiğinde çatlamadan küçülmeye başlar.
Burada esas sorun çatlamayan bu yumurtanın androjen yani erkeklik hormonu üretmeye başlamasıdır. Üretilen bu androjenler kadında adet düzensizliği, adet gecikmesi, tüylenme ve sivilcelenmeye yol açar.
Ayrıca yumurtlama da olmadığı için polikistik over sendromlu hastalarda infertilite (kısırlık) yani gebe kalamama veya gebe kalmada zorlanma görülebilir.
Polikistik Over Sendromu Neden Olur?
Polikistik over sendromu bayanların %5’inde görülür (3). Oluşumunda genetik etmenlerin önemli bir rolü vardır. Polikistik over sendromu olan kadınların annelerinde %24, kız kardeşlerinde %32 oranında PKOS görülür (4-6).
Polikistik over sendromu neden olur sorusunun cevabı sadece genetik nedenler değildir. Genetik yatkınlık çevresel koşullar ile birleşince PCOS ortaya çıkmaktadır.
Çevresel faktörlerin başında da stres, obezite ve ilaçlar gelmektedir. Bu tablo içerisinde insülin direnci merkezde rol oynuyor gibi görünmekte ve obeziteden bağımsız olarak PKOS’lu hastaların %50-70’inde bulunmaktadır.
Polikistik Over Sendromu Olduğumu Nasıl Anlarım?
Polikistik over belirtileri varsa PKOS olduğunuzdan şüphelenebilirsiniz ama emin olamazsınız. Çünkü polikistik belirtilerine yol açan bir çok hastalık vardır. Polikistik over olduğunuzu ancak muayene ve kan testleri sonucuna göre anlayabilirsiniz. Bunun için de kadın doğum doktoruna muayene olmanız gerekir.
Polikistik Over Sendromu (PKOS) Belirtileri Nelerdir?
Polikistik over sendromu belirtilerinin en başında adet düzensizliği gelir. PKOS belirtilerinin esas nedeni daha önce söylediğim gibi yumurtlama problemidir. Tüm polikistik over belirtileri buna bağlı ortaya çıkar.
Adet düzensizliği daha çok adet gecikmesi şeklinde olur. Bunun dışında ara kanama, yoğun kanama şeklinde de görülebilir.
Adet düzensizliği dışında kilo alma, tüylenme, sivilcelenme ve infertilite (kısırlık) de polikistik over sendromu belirtilerindendir. Bu belirtilerin hepsi yumurtlamamaya ve androjen yüksekliğine bağlı olarak meydana gelir.
Polikistik overli hastalarda adet gecikmesi ortalama 15-20 gün sürer. Bazı hastalar 2 ayda bir adet görürken, bazı hastalar yılda sadece 1-2 defa adet görebilir.
PKOS Tanısı Nasıl Konur?
PKOS tanısı Rotterdam kriterlerine göre konur. Buna göre aşağıdaki kriterlerden 2 tanesi varsa hastaya PCOS tanısı konur.
- Ultrasonda polikistik görünüm
- Hormon testlerinde bozulma
- PKOS belirtilerinin olması
PKOS ultrason görüntüsü tipiktir. Yumurtalıkların boyutu artmıştır ve yumurtalıkların kenarında inci tanesi gibi küçük küçük çok sayıda folikül görülür. Bu görüntüye gerdanlık görünümü de denir.
Kadınların %25’inde PKOS olmasa bile ultrasonda yumurtalıklar PCOS görünebilir. Sadece bu görüntüye göre bir kadına PKOS tanısı konamaz. Ayrıca uzun süredir doğum kontrol hapı kullananlarda da ultrasonda PKOS görüntüsü olabilir, bu normaldir.
PKOS lu bir kadının hormon değerlerinde de değişiklikler olur. Adetin 2 veya 3. günü kanda bakılan hormon tahlilinde LH/FSH oranı >2 dir. AMH test sonucu da >3.5 ng/dl olarak gelir.
PKOS için 3. tanı kriteri de yukarıda saydığım PKOS belirtilerinin olmasıdır. Bu 3 kriterden en az 2 tanesinin olması PKOS tanısı koydurur. Tek başına 1 kriter olması tanı koydurmaz. Örneğin hastanın PKOS belirtileri var ama ultrasonda polikistik görünüm yok ve kan testleri normalse bu hastaya PKOS tanısı konmaz.
Polikistik Over Sendromu Tedavisi Nedir?
Polikistik over tedavisi için 3 seçenek vardır.
- Hayat tarzında değişiklik
- Kilo verme
- Spor
- İlaç tedavisi
- Adet düzenleyici ilaçlar
- Metformin
- Yumurta geliştirici ilaçlar
- PKOS ameliyatı
- Bitkisel tedaviler
PKOS Tedavisi ve Kilo Kontrolü
Polikistik Over ve kilo arasında ciddi bir korelasyon vardır. Zayıf PKOS lu hastalar olsa da çoğunlukla PKOS lu hastalar kiloludur. Kilo vermenin PKOS tedavisinde çok büyük önemi vardır. Verilen 1-2 kilo bile yumurtlamayı düzenleyip, polikistik over sendromunu tedavi edecektir. Yani kilo verince polikistik over kendiliğinden geçebilir.
PCOS lu hastaların vücut kitle endeksi 25’in altında olması gerekir. Yani sadece kilo değil, kiloyla boyun oranına (BMI) bakılır. Vücut kitle indeksi (BMI) kilonun, boyun karesine bölünmesi ile hesaplanır. VKİ 19-25 arası normaldir.
Düzenli egzersiz de PKOS tedavisinde çok önemlidir. Düzenli spor ile hem kilo verilir hem de PKOS un altta yatan nedeni olan insülin direnci ortadan kaldırılır. Bu nedenle diyet ve egzersiz PKOS tedavisinin 1. basamağıdır (7).
PKOS Tedavisi ve İlaçlar
2.basamak polikistik over sendromu tedavisi, hastanın çocuk isteyip istemediğine göre değişir. Eğer PCOS’lu hastanın çocuk isteği varsa infertilite (kısırlık) tedavisine başlanır.
Ama bekarsa veya evli olsa bile henüz çocuk istemiyorsa polikistik over tedavisinde adet düzenleyici ilaçlar verilir. Adet düzenleyici ilaçlar dendiğinde 2 çeşit ilaç grubu akla gelir.
- Doğum kontrol hapları
- Progesteron içeren adet söktürücü ilaçlar.
Polikistik over sendromu tedavisinin esas ilacı doğum kontrol haplarıdır (7). Doğum kontrol hapları polikistik over sendromu olanlarda hem düzenli adet görmeyi sağlar hem de içerdiği progesteron nedeniyle tüylenme ve sivilcelenme problemini tedavi eder.
Eğer hasta bazı nedenler dolayısıyla doğum kontrol hapı kullanamıyorsa o zaman sadece progesteron içeren ilaçlar kullanabilir. Polikistik over tedavisi en az 6 ay süren bir tedavidir.
Polikistik over sendromunun nedenleri arasında %50-70 insülin direnci yer aldığı için insülin direncini düşüren metformin gibi ilaçlar da polikistik over sendromu tedavisinde kullanılmaktadır (8).
Metforminin mide barsak sistemine olan yan etkileri nedeniyle metformin kullanan PKOS’lu hastada iştah azalır ve buna bağlı ciddi kilo verebilir. Sadece metformin ile 10-15 kilo veren hastalar vardır. Kilo vermeye bağlı da polikistik over sendromu belirtilerinde düzelme görülür.
Bu nedenle ben PCOS’lu hastalarımda adet düzenleyici ilacın yanında metformin tedavisini de vermeyi tercih ediyorum. Ama mutlaka metformini doktorunuza danışarak kullanmanız gerekir.
Polikistik over sendromu tedavisinde kullanılan doğum kontrol hapları içerdiği progesteron nedeniyle tüylenmeyi azaltır. Ama doğum kontrol hapı yeni çıkacak tüylerin zayıf çıkmasını sağlar. Önceden çıkmış olan tüyler için epilasyon yapılması gerekir.
PKOS ve Ameliyat
Polikistik over ameliyatı (ovaryan drilling) eskiden daha çok uygulanırdır. Ancak invazif bir yöntem olduğu için artık günümüzde daha çok ilaç tedavisi tercih edilmektedir. Polikistik over ameliyatı, ilaç tedavisine yanıt vermeyen zor hastalarda tercih edilebilir.
Polikistik Over Sendromu Bitkisel Tedavi, Doğal Çözümler
Polikistik over sendromu bitkisel tedavi yöntemlerini yaşam tarzı değişiklikleriyle paralel bir şekilde uygulamak hastalığın prognozunu olumlu yönde etkileyecektir.
Yaşam tarzı değişiklikleri, sağlıklı ve dengeli beslenme ile birlikte günlük spor ve egzersizleri kapsayan bir takım uygulamaları kapsamaktadır.
Polikistik over sendromu bitkisel tedavisi için en çok önerilen doğal çözüm soğan kürüdür. Soğan kürü dışında keten tohumu, saw palmetto, hayıt bitkisi, çuha çiçeği yağı, siyah yılan kökü, tarçın da polikistik over tedavisinde önerilen bitkisel doğal tedavilerdir.
Polikistik over sendromu sadece bitkisel çözüm ile tedavi edilebilir mi sorusunun cevabı bana göre “Hayır” dır. Polikistik over bitkisel tedavisi ile ilgili yapılmış kontrollü randomize çalışmalar yoktur. PKOS bitkisel çözümü ile ilgili elimizde bilimsel kanıtlar henüz yoktur.
Ben hastalarıma “bitkisel tedavileri kesinlikle kullanamazsın” demiyorum, bilimsel olarak kanıtlanmış polikistik over tedavilerine yardımcı olarak eğer çok istiyorlarsa bu bitkisel tedavileri de kullanabileceklerini söylüyorum.
Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
PKOS belirtileri yaşıyorsanız yani adet gecikmeleri, kilo alma, akne ve tüylenme şikayetleriniz varsa vakit kaybetmeden doktora başvurmanız gerekir. Çünkü PKOS un kısa ve uzun dönem bir çok zararı vardır. Ama PKOS tedavi edilirse bu zararlı etkiler ortadan kaldırılmış olur.
Polikistik Over Sendromu Tedavi Edilmezse Ne Olur?
Polikistik over sendromu tedavi edilmezse yakın ve uzak dönem bazı problemlere yol açar. Yakın dönemde hamile kalamama, kilo alma, kilo verememe, tüylenme, sivilcelenme ve adet düzensizliğine neden olur. Uzun dönemde ise rahim kanseri riskinde artışa neden olur
Polikistik Over Kendiliğinden Geçer mi?
Polikistik over sendromu ilaç tedavisi, diyet ve egzersiz ile geçer. Ancak eğer hasta tekrar kilo almaya başlarsa veya hayatındaki stres faktörü artarsa PKOS tekrar ortaya çıkmaya başlar.
Çünkü PKOS’LU hastalardaki esas sorun zaten altta yatan genetik yatkınlıktır. Polikistik over sendromu olan hastaların kilolarına, beslenmelerine ve yaşam şekillerine ömür boyu dikkat etmeleri gerekir.
Polikistik Over Sendromu Hamile Kalabilir mi?
Polikistik over sendromu hamile kalabilir. Ancak hamile kalması biraz gecikebilir, gebe kalmada zorlanma olabilir.
Yukarıda da belirttiğim gibi polikistik over sendromu olanlarda her ay yumurtlama olmaz, yumurtlama olmayınca hamile de kalınmaz.
Tabi ki burada önemli olan PKOS’un derecesidir. Hafif polikistik over sendromu olanlar daha kolay hamile kalabilir.
Normalde 1 yıl korunmamaya rağmen hamile kalınmazsa biz kısırlık tedavisine başlıyoruz. Ama polikistik over sendromu olanlarda bu bekleme süresi 6 aydır. 6 ay korunmamaya rağmen hamile kalınmazsa yumurtlama tedavisine başlanır.
İnfertilite yani kısırlık tedavisinde en yüz güldürücü sonuçlar aldığımız grup polikistik over sendromu olanlardır. PKOS’lu infertil hastalarda en azından sorunun nerden kaynaklandığını biliyoruz ve elimizde bu sorunu çözecek ilaç tedavi imkanları bulunmaktadır.
Unutmamak gerekir ki, PKOS olup kendiliğinden hamile kalanlar var. Ama çoğunlukla PCOS lu kadınlarda gebe kalmak biraz zorlaşır ama bu tedavisiz kesinlikle hamile kalınamayacağı anlamına gelmez.
Ankara’nın Çankaya İlçesi Çukurambar semtindeki klinikte Polikistik Over Sendromu (PKOS, PCOS) tedavisi Kadın Doğum Uzmanı Jinekolog Doktor Prof. Dr. Deniz Ulaş tarafından yapılmaktadır. Jinekolog muayene fiyatları ile ilgili ayrıntılı bilgi almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Referanslar
- Adams J, Polson DW, Franks S. Prevalence of polycystic ovaries in women with anovulation and idiopathic hirsituism. Br Med J (Clin Res Ed) 1986;293:355–359.
- Rotterdam ESHRE/ASRM-Sponsored PCOS Consensus Workshop Revised 2003 consensus on diagnostic criteria and long-term health risks related to polycystic ovary syndrome (PCOS). Hum Reprod. 2004;19:41–47. [PubMed] [Google Scholar]
- Norman RJ, Dewailly D, Legro RS, Hickey TE. Polycystic ovary syndrome. Lancet. 2007;370:685–697. [PubMed] [Google Scholar]
- Franks S, Gharani M, Waterworth D, Batty S, White D, Williamson R, McCarthy M. The genetic basis of polycystic ovary syndrome. Hum Reprod. 1997;12:2641–2648. [PubMed] [Google Scholar]
- Franks S, McCarthy M. Genetics of ovarian disorders: polycystic ovary syndrome. Rev Endocr Metab Disord. 2004;5:69–76.
- Vink JM, Sadrzadeh S, Lambalk CB, Boomsma DI. Heritability of polycystic ovary syndrome in a Dutch twin-family study. J Clin Endocrinol Metab. 2006;91:2100–2104.
- Amsterdam ESHRE/ASRM-Sponsored 3rd PCOS Consensus Workshop Consensus on women’s health aspects of polycystic ovary syndrome (PCOS). Hum Reprod. 2012;27:14–24.[PubMed] [Google Scholar]
- Velazquez EM, Mendoza S, Hamer T, Sosa F, Glueck CJ. Metformin therapy in polycystic ovary syndrome reduces hyperinsulinemia, insulin resistance, hyperandrogenemia, and systolic blood pressure, while facilitating normal menses and pregnancy. 1994;43:647–654