Polikistik Overde Tüp Bebek

Polikistik over sendromu (PCOS) üreme çağındaki kadınların %10’unda görülen hormonal bir bozukluktur. Nedeni tam olarak bilinmese de genetik yatkınlık en önemli sebebidir. Genetik yatkınlık dışında kilo artışı, stres de polikistik over (PCO) da risk faktörleri arasındadır.

Polikistik over sendromu yaşayanların en önemli problemlerinden biri de kısırlık sorunudur. Çünkü polikistik overli hastalarda her ay olması gereken yumurtlama (ovulasyon) olmaz. Dolayısıyla da hamile kalmada zorluk yaşarlar.

Tüp bebek tedavisi olan hastaların önemli bir kısmını da polikistik over sendromu olan hastalar oluşturur. Polikistik over sendromlu hastalara tüp bebek tedavisi yaparken çok dikkat etmek gerekir. Çünkü tüp bebekte kullanılan yumurta geliştirici ilaçlara PCOS hastaları aşırı yanıt verir. OHSS denilen ve kadın hayatını riske atan yumurtalıkların aşırı yanıt vermesi tablosu ile karşılaşılabilir.

Bu nedenle bu yazımda sizlere polikistik over sendromunda tüp bebek tedavisi hakkında bilgi vermek istiyorum. PCOS da tüp bebek tedavisine geçmeden önce kısaca “Polikistik over sendromu nedir? Belirtileri nelerdir? Tedavisi nasıl yapılır?” sorularının cevabını vereceğim.

Polikistik Over (PCO) Nedir?

Polikistik over sendromu hormonal bir bozukluktur. Bir kadında her ay 1 yumurta büyür ve olgunlaştığında çatlar. Polikistik overde ise yumurta büyümez veya çatlamaz. Çatlamayan bu yumurta erkeklik hormonu (androjen) üreterek hormonal dengeyi bozar.

Her ay bu olay tekrarladığında androjen yüksekliğine bağlı akne (sivilcelenme), tüylenme (hirsutism) ve adet görememe belirtileri ortaya çıkar (1).

Yumurtlamanın olmamasına bağlı da infertilite görülür. İnfertil çiftlerin yaklaşık %40’ını PCOS lu hastalar oluşturur.

Polikistik Over Belirtileri

Polikistik over sendromu belirtileri şunlardır:

1. Adet görememe
2. Tüylenme
3. Sivilcelenme
4. Kilo artışı
5. Kısırlık

Polikistik over belirtileri ile PKOS şiddeti arasında korelasyon vardır. Hormonal bozukluk ne kadar çoksa belirtiler o kadar şiddetli olur. Polikistik over sendromlu hastalar her ay adet göremez. Çoğunlukla 2-3 ayda bir adet görürler.

PCOS ile kilo arasında da ilişki vardır. Kilo artışı polikistik overe neden olur. Polikistik overli hastalar kilo alırlar, diyet yapsalar bile kilo veremezler.

Polikistik Over Sendromu Tanısı Nasıl Konur?

Polikistik over tanısı Rotterdam kriterlerine göre konur.

Aşağıdaki kriterlerden 2 tanesi varsa PCOS tanısı konur.

1. Polikistik over belirtilerinin olması
2. Laboratuvar bulguları
3. Ultrasonda PCO görünümü olması

Pölikistik over sendromunda adetin 3. günü bakılan LH/FSH oranı >2’dir. Adetten bağımsız, her hangi bir zamanda bakılan AMH >3.5 ng/dl dir.

Polikistik Over Olup Hamile Kalanlar

Polikistik over olup kendiliğinden hamile kalanların sayısı oldukça fazladır. Ancak polikistik overli hastaların hamile kalması biraz gecikebilir. Çünkü PCOS da her ay yumurtlama (ovulasyon) olmaz.

Kısırlık şikayeti ile başvuran çiftlerin %40’ını polikistik over sendromlu hastalar oluşturur. Kısırlık diyebilmek için 1 yıl korunmamaya rağmen gebelik olmaması gerekir. Ancak PKOS da 1 yıl beklenmez. 6 ay içinde hamilelik olmadıysa kısırlık tedavisine başlamak gerekir.

PCOS da infertilite tedavisine başlamadan önce gerekli diğer testlerin yapılması gerekir.

Bu testler şunlardır;

• HSG (İlaçlı rahim filmi)
• Spermiyogram
• Adetin 2 veya 3. günü hormon tahlili

Bu sonuçlara göre hastaya hangi tedavinin uygulanacağına karar verilir.

1. Yumurta geliştirici hap veya iğne kullanımı (Ovulasyon indüksiyonu)
2. Ovulasyon indüksiyonu+ Aşılama tedavisi (Intra uterin inseminasyon)
3. Tüp bebek tedavisi

Eğer infertilite süresi kısaysa, kadın yaşı ileri değilse ve sperm testi normalse gebelik şansı için sadece ovulasyon indüksiyonu uygulanabilir. Sperm testinde problem varsa yumurta geliştirici tedavi ile birlikte aşılama tedavisi hamilelik şansını artırmak için PCOS da yapılabilir.

Polikistik Over Sendromunda Ne Zaman Tüp Bebek Tedavisi Gerekir?

Polikistik overde tüp bebek tedavisine aşağıdaki durumlarda geçilir.

• İleri kadın yaşı
• Uzun süreli kısırlık
• Sperm değerlerinin çok bozuk olması
• Her iki tüpün tıkalı olması
• Aşılama tedavisi ile gebelik elde edilememişse

PCOS da “Tüp bebek mi aşılama mı?” kararı için infertilite testlerinin hepsinin tamamlanmış olması gerekir.

Polikistik Overde Tüp Bebek Tedavisi Nasıl Olur?

Gündelik hayatta yapılan değişiklikler ya da hormon düzenlemeye yönelik ilaç tedavilerine rağmen hala gebelik elde edilmediğinde tercih edilecek yöntem tüp bebek yöntemidir.

Tüp bebek yönteminde yumurta oluşumu tetiklenmektedir. Tüp bebekte normalde 8-10 yumurta toplanması idealdir. Ancak polikistik overde eğer ilaç dozu düzgün ayarlanmazsa aşırı yanıt gelişir.

Yumurtalıkların aşırı uyarılması durumunda OHSS (Ovaryan hiperstimulasyon sendromu) denilen tablo gelişir. OHSS tedavi edilmezse ölüme bile neden olabilir. Bu nedenle polikistik over tüp bebek tedavisinin en önemli noktası OHSS den korunmaktır.

PCOS da OHSS gelişimini öngörmek ve engellemek için bazı noktalara dikkat etmek gerekir. Bu noktalar şu şekilde sıralanabilir.

Düşük Doz Yumurta Geliştirici İğneler Kullanmak

Polikistik overde tüp bebek tedavisinin en önemli aşaması budur. Normal hastalarda kullanılan ilaç dozundan daha düşük ilaç dozu ile tüp bebek tedavisine başlanmalıdır. Eğer düşük doza yanıt alınamazsa, doz yavaş yavaş yükseltilmelidir.

Ayrıca PCOS lu hastalarda kullanılan tüp bebek ilaçları sadece FSH içeren preparatlar olmalıdır. Çünkü PKOS lu hastaların kendi LH düzeyi zaten yüksektir.

Yumurta Çatlatma İğnesini Değiştirmek

Tüp bebek tedavisinde olgunlaşan yumurtalar HCG içeren ilaçlarla çatlatılır. HCG, polikistik overli hastalarda OHSS riskini artırır. Bu nedenle, ilaç dozu düşük tutulmasına rağmen aşırı uyarılma olduysa yumurtalar HCG yerine agonist ilaçlarla çatlatılmalıdır.

Embriyoların Hepsinin Dondurulması

Polikistik over tüp bebek tedavisinde tüm bu önlemlere rağmen OHSS geliştiyse transfer yapılmamalıdır. Çünkü;

• Gebelik olursa OHSS tablosu ağırlaşır
• OHSS de ortamda aşırı hormon olduğu için tüp bebeğin tutma şansı azalır.

Bu sebeplerden dolayı OHSS gelişmiş olan PCOS tüp bebek tedavisinde hiç transfer yapılmaz. Oluşan tüm embriyolar dondurulur (total freezing). Gebelik olmadığı için 7-10 gün içinde OHSS tablosu gerileyecek ve hasta normale dönecektir.

Takip eden 1-2 ay içinde donmuş embriyolar çözdürülerek transfer edilir. Bu şekilde hem OHSS den korunulmuş olur, hem de polikistik over tüp bebek tedavisinin gebelik şansı artırılmış olur.

Yumurta Toplama İşleminde Sonra OHSS Tedavisine Başlamak

Gerekli tüm önlemlere rağmen OHSS gelişen PCO hastalarında yumurtalar toplandıktan sonra hemen OHSS tedavisi başlanmalıdır.

OHSS tedavisi şu şekilde özetlenebilir.

• Aldığı çıkardığı takibi
• Kilo takibi
• Karın çevresi takibi
• Proteinden zengin, tuzdan fakir beslenme
• Kan değerlerinin takibi
• Ultrason takibi
• Bromokriptin

Bu parametrelerde bozulma yoksa hasta ayaktan takip edilebilir. Ancak parametrelerde bozulma varsa veya hasta klinik olarak sıkıntılı (nefes darlığı, kasık ağrısı, idrar yapamama, vücutta ödem) ise hastaneye yatış planlanmalıdır.

Polikistik Overde Tüp Bebek Başarı Oranı

Polikistik overde tüp bebek başarı oranı oldukça yüksektir. Tüp bebek başarı oranı çiftin özelliklerine göre değişse de tüp bebekte hamilelik şansı %40-50 civarındadır. Polikistik overde tüp bebekle gebelik şansı ise %70 gibi yüksek orandadır (2).

Çünkü polikistik overde kısırlığın nedenini biliyoruz ve ilaçlarla bu sorunu çözebiliyoruz. Bu nedenle PCO de tüp bebek şansı diğer hastalara göre daha yüksektir. Tüp bebekte başarı şansının en düşük olduğu hasta grubu ise açıklanamayan infertilite tanısı almış hasta grubudur.

Polikistik Over Tüp Bebekle Hamile Kalanlar

Yapılan çalışmalarda polikistik over olup tüp bebekle hamile kalanların %70 olduğu gösterilmiştir. Hamile kalanların da %60 sağlıklı bir şekilde doğum yaptığı bilinmektedir (2). Polikistik over olup hamile kalanlarda bazı gebelik risklerinin de arttığı bilinmektedir. Bu riskler şunlardır;

1. Düşük
2. Gebelik şekeri
3. Preeklampsi

Bu nedenle PCOS lu hastaların bu açıdan yakın takibi ve gerekli tedavilerinin yapılması büyük önem taşır.

Polikistik Over Tüp Bebek Yaptıranlar

Polikistik over tüp bebek yaptıranlara sorulduğunda OHSS, donmuş embriyo transferi gibi yaklaşımlardan haberdarlardır. Muhtemelen bu problemleri yaşamışlardır ya da yaşama ihtimalinden doktorları bahsetmiştir. Polikistik over tüp bebek yaptıranların çoğunluğunun da ilk denemede hamile kaldığı bilinmektedir.

Polikistik Over Dondurulmuş Embriyo Transferi

Polikistik over dondurulmuş embriyo transferi son zamanlarda popüler olmuştur. Bu yöntemle hem polikistik over tüp bebek şansı artırılmaya çalışılır, hem de OHSS gibi ölümcül olabilecek tüp bebek komplikasyonundan korunmuş olunur (3).

Dondurulmuş embriyo transferine yumurta toplama işleminden 2 ay sonraki adette başlanır. Adetin 2 veya 3. günü ultrasonda kist yoksa ve rahim duvarı inceyse hasta sadece östrojen içeren tablet kullanır. Rahim duvarı yeterli kalınlığa ulaştığında (>7mm) dondurulmuş embriyolar çözdürülerek transfer edilir.