Yumurta dondurma işlemi son yıllarda oldukça popülarite kazanmıştır. Kadınların iş hayatında aktif rol alması veya evlenme yaşının ve anne olma yaşının ilerlemesi gibi bir çok faktör bunda rol oynamaktadır.
Yumurta dondurma işlemi neden yapılır? Kimler yumurta dondurmalıdır? Yumurtalar nasıl dondurulur? Riskleri nelerdir? gibi soruların cevabını merak ediyorsanız yazıyı okumaya devam edebilirsiniz. Ama yumurta dondurma işlemine geçmeden önce kadınların yumurtası ile ilgili temel bilgileri kısaca gözden geçirelim.
Yumurta Nedir? Ne İşe Yarar?
Yumurtalar kadınların üreme organıdır. Yani kadınların tüm genetik materyali yumurtalar vasıtası ile bebeğe aktarılır. Kadından gelen yumurtalar ile erkekten gelen spermler birleşerek embriyoyu oluşturur.
Eğer bir kadında yumurta yoksa hiç bir yolla hamile kalamaz. Yumurtaların tamamen tükenmesine menopoz denir. Bazen 40 yaşından önce yumurtalar tükenebilir. Buna da erken menopoz denir.
Menopoza girmiş bir kadın, yumurtası kalmadığı için tüp bebek yöntemi ile bile gebe kalamaz. İlginç olarak bir kadının ne zaman menopoza gireceği yani yumurtalık rezervinin ne zaman tükeneceği de daha anne karnındayken bellidir.
Yumurtanın Anatomisi
Yumurta anatomik olarak rahimin her iki tarafında bulunur. Rahim ile yumurtalık arasındaki bağlantıyı anatomik olarak sağlayan yapı da tüplerdir. Döllenme tüplerde gerçekleşir, daha sonra embriyo gidip rahime yerleşir.
Yumurta Dondurma Nedir?
Yumurta dondurma işlemine tıbbi olarak oosit freezing veya oosit kriyoprezervasyon da denir. Yumurta dondurma işleminde kadının yumurtaları ileride kullanılmak üzere dondurulur ve yıllarca saklanır.
Yumurta dondurma ve embriyo dondurma benzer işlemlerdir ama aynı değildir. Yumurta dondurmada tüp bebekten farklı olarak spermle döllenmemiş olan yumurtalar ileride spermle döllenebilmesi için dondurulur.
Tüp bebek (invitro fertilizasyon) işleminde ise toplanan yumurtalar spermle döllenir ve oluşan embriyolar dondurulur. Yani tüp bebek tedavisi için sperme ihtiyaç varken yumurta dondurma işlemi için sperme ihtiyaç yoktur.
Kadınlardaki yumurta dondurmanın erkeklerdeki karşılığı da sperm dondurmadır. Erkeklerde sperm dondurma da sıkça uygulanır. Özellikle azospermili erkeklerde mikro tese ile elde edilen spermler dondurulur. Böylece tüp bebekte kullanılabilecek spermler elde edilmiş olur.
Azospermi dışında kanser nedeniyle kemoterapi veya radyoterapi görecek olan erkeklerde de sperm dondurulabilir. Çünkü kemoterapi ve radyoterapi spermler üzerine toksik etki gösterir.
Yumurta Dondurma Neden Yapılır?
Yumurta dondurma işlemi Ankara da, henüz çocuk düşünmeyen ya da şu anda şartlar gereği çocuk yapamayan ama ileride çocuk sahibi olmak isteyen kadınların doğurganlıklarını garanti altına almak için yaptırdıkları bir işlemdir.
Yumurta Dondurma İşlemi En Çok Kimlere Önerilir?
Yumurta dondurma işlemi özellikle 30 yaşına gelmiş ama yakın zamanda evlilik planı olmayan kadınların tercih ettiği bir yöntemdir. Biliyoruz ki, kadınlarda doğurganlık açısından en önemli faktör yaştır.
Kadınların yumurtalık rezervi 32 yaşında düşmeye başlar ve 38 yaşında yumurta sayısı ve kalitesinde dramatik bir düşüş olur (1-2). Bu yaşlara gelmiş ancak yakında evlilik planı olmadığı durumlarda oosit freezing yani yumurta dondurma yapılması kesinlikle mantıklı bir seçenektir.
Yumurta Dondurma İşlemi Kimlere Yapılır?
“Kimler yumurta (oosit) dondurabilir?” sorusu merak edilen konulardan biridir. Ankara’da yumurta dondurma işlemi aşağıdaki kriterlere uyan kadınlara yapılır.
- Yaşı ilerlemiş ancak henüz evlenmemiş ve ileride çocuk sahibi olmak isteyen kadınlar
- Tıbbi nedenlerle radyoterapi, kemoterapi veya yumurtalık cerrahisi yapılacak olan kadınlar (Radyoterapi, kemoterapi veya over cerrahisi yumurtalık rezervini azaltır)
- Ailede erken menopoz öyküsü olan kadınlar
- Evli ama ekonomik veya sosyal nedenlerle (pandemi, kariyer vs.) şu anda çocuk istemeyen ama gelecekte mutlaka çocuk isteyen kadınlar
Yumurta Dondurma İçin En Uygun Yaş Aralığı
Yumurta sayı ve kalitesinin en yüksek olduğu yaş aralığı 20-30 yaş arasıdır. Bu yaşlardaki yumurtalarla oluşan gebelikler daha sağlıklı olur, genetik anomali riski daha az olur ve düşük daha az görülür (3-5). Ancak bu yaşlarda kimse yumurta dondurmayı düşünmez çünkü herkes evlenip çocuk yapmak ister.
Ayrıca bu yaşlarda devlet yumurta dondurma için onay vermez. Devletten yumurta dondurma için rapor alabilmek için yumurtalık rezervinin azalmış olduğu ispatlanmalıdır. Ancak bu demek değildir ki yumurtalık rezervi tamamen tükenince yumurta dondurma yapılsın. Burada uygun yaş aralığını kaçırmamak başarı açısından oldukça önemlidir.
Özetle yumurta dondurma için en uygun yaş aralığı yumurtalık rezervinin azaldığı ama tamamen tükenmediği yaş aralığıdır. Bu yaş aralığı da her kadında farklıdır. Ama kabaca 35 yaşından önce yumurtaların dondurulması en uygun zamandır. Ancak hastada erken menopoz belirtileri varsa 35 yaşı beklemeden hemen yumurta dondurulması en doğru yoldur.
Düşük Yumurta Rezervim Olup Olmadığını Nasıl Anlarım?
Yumurta rezervinizin azaldığını en kesin muayene olarak anlayabilirsiniz. Muayenede ultrasonla yumurtalıktaki yumurta sayınız belli olur.
Kanda bakılan AMH değeri de yumurtalık rezervinizi gösterir. Yaşa göre normal AMH değerlerini buradan öğrenebilirsiniz. AMH değeriniz 1 ng/ml in altındaysa yumurtalık rezervinizin azaldığı anlaşılır.
Adet düzeninden de yumurtalık rezervinizi anlayabilirsiniz. Eğer adetlerinizin arası kısaldıysa veya uzadıysa yumurtalık rezervinizin azaldığı düşünülebilir. Ama unutmayın ki düzenli adet gören bir kadında da yumurtalık rezervi azalmış olabilir.
Yumurta Dondurma İşlemi Ne Zaman Yapılır?
Yumurta dondurma işlemine adetin 2. veya 3. Günü başlanır. Eğer yumurtalıkta tedaviye engel bir durum yoksa yumurta geliştirici iğneleri hasta kullanmaya başlar. Yumurtalar belirli bir boyuta ve olgunluğa geldiği zaman çatlatma iğnesi yapılır ve çatlatma iğnesinden 36 saat sonra yumurta toplama işlemi yapılır.
Toplanan yumurtalar embriyolog tarafından incelenir. Kaliteli yumurtalar (M2 oositler) yumurtanın toplandığı gün vitrifikasyon tekniği ile dondurulur. Bu süreç ortalama 10-12 gün sürer. Yani adetin yaklaşık 10-12. Günü yumurta dondurma işlemi yapılır.
Yumurtanın Dondurulması Öncesi İşleme Hazırlık
Yumurta dondurmadan önce hazırlık için kadından bazı testler istenir. Bu testlerin sonucuna göre tedavi planı yapılır. Bu şekilde daha sağlıklı ve kaliteli yumurtalar elde edilerek dondurmanın başarı şansı artırılabilir.
Yumurta toplama işlemi sedasyon anestezi altında yapıldığı için hastanın en az 4 saat aç olması gerekir. Yani hastanın işlemden önceki 4 saat boyunca bir şey yememiş ve içmemiş olması gerekir.
Adım Adım Yumurta Dondurma Süreci Nasıldır?
Adım adım yumurta dondurma süreci şu şekilde işler.
- Yumurta dondurma süreci adetin 2 veya 3. Günü başlar.
- Tedaviye engel bir problem olup olmadığı araştırılır. Ultrason muayenesinde yumurtalıkta kist yoksa oosit freezing sürecine başlanır.
- Yumurta gelişimini sağlamak için gonadotropin adı verilen iğnelere adetin 2 veya 3. Günü başlanır. Bu tedavi sürecinde amaç çok sayıda (ideali 8-15 arası) yumurta elde etmektir. Hangi dozda ilaca başlanacağına over rezervine bakarak karar verilir. Over rezervi ultrasonda folikül sayısı, AMH (Anti müllerien hormon) testi veya FSH, LH, E2 hormonları ile belirlenir.
- Hasta yumurta takibi için 2-3 gün aralıklarla kontrole çağrılır.
- Önde giden folikül 14mm olduğunda yumurtanın kendi kendine çatlamasını engellemek için antagonist ilaca başlanır.
- Ultrasonda folikül boyutları 18-20 mm olduğunda çatlatma iğnesi yapılır
- Çatlatma iğnesinden 36 saat sonra yumurta toplama işlemi yapılır.
Oosit Freezing Yönteminde Yumurta Toplama İşlemi Nasıl Yapılır?
Yumurta toplama işlemi ağrılı bir işlem olduğu için anestezi altında yani uyuyarak yapılır. Bu işlem için hastanın aç olması gerekmektedir.
Ultrasonda görülen foliküllere iğne ile tek tek girilerek negatif basınçla foliküller aspire edilir. Alınan sıvı hemen laboratuvara gönderilir. Embriyologlar sıvıyı inceler ve içinde yumurta olup olmadığını klinisyene söyler. Alınan sıvıda yumurta yoksa folikül en az 3 kez yıkanarak yumurta bulunmaya çalışılır. Bu işlem tüm foliküller için tekrarlanır.
Yumurta toplama işlemi ortalama 15-20 dakika sürer. Bu süre yumurta sayısına göre azalabilir ya da uzayabilir. İşlemden sonra hasta hemen kendine gelir ve normal hayatına dönebilir.
Oosit Freezingde Genel Anestezi mi Yapılıyor?
Evet, yumurta dondurma işlemi genel anestezinin bir çeşidi olan sedasyon anestezi ile yapılır. Çünkü yumurta toplama işlemi sırasında ağrı hissedilir. Sedasyon anestezi sayesinde işlem ağrısız acısız bir şekilde yapılabilir.
Yumurta Dondurma İşlemi Nasıl Yapılır?
Yumurtanın toplandığı gün iyi kalitedeki yumurtalar önce kriyoprotektanlarda bekletilir. Kriyoprotektanlar dondurma sırasında buz kristallerinin oosite zarar vermesini engeller.
Kriyoprotektanda bekletilen yumurtalar hızlı soğutma tekniği (vitrifikasyon) ile dondurulur. Yumurta dondurma işlemi bu şekilde olur ve dondurulmuş yumurtalar -196 derecelik sıvı azot tanklarında yıllarca saklanabilir.
Ankara Yumurta Dondurma (Oosit Freezing) Teknikleri
Yumurta dondurma teknikleri 2 çeşittir.
- Slow-freezing
- Vitrifikasyon
Slow-freezing dondurma tekniğinde yumurtalar yavaş yavaş soğutulur ve dondurulur. Vitrifikasyon tekniğinde ise yumurtalar birden -196 dereceye soğutulur ve saklanır.
Günümüzde hem yumurta hem de embriyo dondurma için en sık uygulanan dondurma tekniği vitrifikasyon yöntemidir. Çünkü vitrifikasyon tekniğinde yumurtada veya embriyoda buz kristalleri daha az oluşur. Dondurma sırasında hücreler arası buz kristallerinin oluşumu istenmez.
Çünkü bu buz kristalleri hem embriyoya hem de yumurtaya zarar verebilir, yumurta veya embriyo bozulabilir. Bu nedenle vitirifkasyon tekniği ile dondurma günümüzde daha çok tercih edilir. Slow freezing tekniği çok tercih edilmez.
İşlemi Hangi Branş Doktoru Yapar?
Yumurta dondurma işlemi kadın doğum uzmanı tarafından yapılır. Ancak tüm kadın doğum hekimleri bu konuda sertifikalı değildir. Bu nedenle yumurta toplama işleminin tüp bebek sertifikası olan, kadın doğum branş hekimleri tarafından yapılması gerekir.
Yumurta Dondurma Riskleri Nelerdir?
Yumurta dondurma riskleri tüp bebek tedavisi riskleri ile benzerdir. Bu riskleri 3 ana gruba ayırabiliriz.
- Kullanılan ilaçlara bağlı riskler
- Yumurta toplama işlemine bağlı riskler
- Anesteziye bağlı riskler
Kullanılan İlaçlara Bağlı Riskler
Yumurta dondurma işleminde amaç çok sayıda yumurta elde etmektir. Bunun için de yumurta geliştirici ilaçlar (gonadotropinler) kullanılır. Bu ilaçların sık görülen yan etkileri şunlardır;
- Ateş basması
- Halsizlik
- Baş dönmesi
- Ödem
- Enjeksiyon yapılan yerde kızarıklık, döküntü, kaşıntı
- Bulantı, kusma
- İshal
Bu yan etkiler minör yan etkilerdir. Bu ilaçlarla ilgili en riskli ve tehlikeli yan etki OHSS’dir (Ovaryan Hiperstimulasyon Sendromu).
OHSS (Ovarian Hiperstimulasyon Sendromu)
OHSS tüp bebek veya yumurta dondurma işleminde ortaya çıkan ve hayatı tehdit eden bir komplikasyondur. Yumurta geliştirici iğnelere aşırı yanıt verme sonucu OHSS olur. OHSS’in 3 derecesi vardır.
- Hafif
- Orta
- Ciddi
Hafif OHSS %10-20 arasında görülürken, ciddi OHSS %1 görülür. Özellikle PKOS (Polikistik Over Sendromu) şikayeti olan hastalarda OHSS görülme riski daha yüksektir. Bu nedenle PKOS’lu hastalara tüp bebek veya yumurta dondurma işlemi sırasında normalden daha düşük dozda gonadotropin başlanır.
Tüp bebek tedavisinde OHSS geliştiyse embriyo transferi yapılmaz. Çünkü gebelik OHSS tablosunu daha da ağırlaştırır.
Yumurta dondurma işleminde ise zaten embriyo olmadığı için ve gebelik olmayacağı için OHSS ile baş etmek daha kolaydır.
Yumurta Toplama İşlemine Bağlı Riskler
Yumurta toplama işlemi doğru şekilde yapıldığında riski çok azdır. Ancak nadir de olsa işlem sırasında aşağıdaki riskler ortaya çıkabilir.
- Mesane (idrar torbası) zedelenmesi
- Bağırsak zedelenmesi
- Damar yaralanması ve iç kanama
Organ yaralanması olması durumunda komplikasyonun fark edilmesi ve gerekli tedavinin yapılması hayat kurtarıcı olacaktır.
Anesteziye Bağlı Riskler
Yumurta toplama işleminde sedasyon anestezi uygulanır. Genel anesteziye göre daha güvenli bir anestezi olsa da nadiren bazı riskler ortaya çıkabilir.
- Alerji
- Solunum arresti
- Aspirasyon pnömonisi
Bu riskleri en aza indirmek için hastanın işlemden önce en az 4-5 saat aç-susuz olması gerekir. Ayrıca anestezinin hastayı yakın takip etmesi gerekir. İhtiyaç varsa alerji ve solunum arresti için gerekli önlemleri alması hayati önem taşır.
Yumurta Dondurma İşlemi Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler
Yumurta dondurma sonrasında dikkat edilecekler;
- Yumurta dondurma sonrası hastanede kalmanıza gerek yoktur, hemen eve gidebilirsiniz
- Verilen ilaçları düzenli kullanın
- İşlem sonrası 2 hafta ayakta duş alın
- Cinsel ilişki, havuz, hamam gibi enfeksiyona neden olabilecek aktivitelerden 2 hafta uzak durun
- İşlem sonrası hafif kanama ve ağrı olabilir. Ancak aşırı kanama veya ağrı durumunda doktorunuza haber verin.
Dondurma İşlemi Yumurtalara Zarar Verir mi?
Dondurma işleminde uygulanan teknik ve embriyologun tecrübesi başarı oranını etkiler. Yumurtalara zarar gelmemesi için vitrifikasyon tekniği yumurta dondurmada tercih edilen yöntemdir.
Doğru teknik ve tecrübeye rağmen dondurulan yumurtaların bir kısmı çözdürüldüğünde kalitesini kaybedebilir veya canlılığını yitirebilir. Örneğin 10 yumurta dondurulduysa bunlardan 2-3 tanesi çözdürüldüğünde bozulmuş olabilir, bu normal bir durumdur. Ancak 10 yumurtanın çoğu çözdürüldüğünde zarar görmüş ise burada ya teknik ya da yumurtanın kalitesi ile ilgili bir sıkıntı olduğu fikri gündeme gelir.
Yumurtalar Nasıl Muhafaza Edilir?
Yumurtalar -196 derecelik azot tanklarında dondurularak muhafaza edilir. Bu şekilde yıllarca bu yumurtalar saklanabilir.
Çözdürme İşlemi Nasıl Yapılır?
Çözdürme işlemi de dondurma tekniğinin hızında yapılır. Çözdürme işlemi için özel kapalı devre sistemler ve özel solüsyonlar kullanılır. Çözdürülen yumurtalar son yıkama işleminde sonra kültür medyumlarında bekletilerek kullanıma hazır hale getirilir.
Yumurta Dondurma İşlemi İle Doğan Çocuklar Sağlıklı Olur mu?
Tüp bebekteki gibi dondurulan yumurtalar ile doğan çocuklar doğal yolla olan çocuklar gibidir. Yapılan çalışmalarda doğuştan sakatlıklar veya genetik anomali açısından doğal yolla doğan çocuklarla dondurma işlemi ile doğan çocuklar arasında fark yoktur.
Dondurulmuş Yumurta Kaç Yıl Saklanır?
Dondurulmuş yumurta yıllarca bozulmadan saklanabilir. Bunun için yıl kısıtlaması yoktur. Sadece her yıl hastadan yumurtaların saklanmaya devam edilmesi için imzalı onay istenir. Bu onay sağlık bakanlığına bildirilir. Bu şekilde dondurulmuş yumurtalar uzun yıllar saklanır.
Oosit Freezing Başarı Oranı Nedir?
Yumurta dondurma işleminin başarı oranı tüp bebek başarı oranı ile benzerdir. Başarı oranını etkileyen en önemli faktör yumurtaların sayısı ve kalitesidir. Ne kadar genç yaşta yumurta dondurulursa gebelik oranı da o kadar yüksek olacaktır. Ayrıca hamilelikte düşük riski de o kadar az olacaktır.
Yumurta Dondurma İşlemi Başarısını Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Yumurta dondurma işlem başarısını etkileyen en önemli faktör kadının yumurtalık rezervidir. Yumurtalık rezervi ne kadar iyiyse alınan yumurtaların sayısı ve kalitesi o kadar iyi olacaktır. Bu da gebelik şansını artıracaktır.
Yumurta kalitesi dışında kadında kronik hastalık olup olmadığı ve bu hastalıkların ne kadar kontrol altında olduğu da dondurma işlemi başarısını etkiler. Örneğin şeker hastalığı veya tiroid hastalığı olan bir kadında kan şekerleri veya tiroid hormonları kontrol altında değilse bu durum yumurtayı ve embriyoyu etkileyecektir.
Bu nedenle yumurta dondurma işlemine hazırlanırken kronik hastalıkların kontrol altında olup olmadığı ve kan değerlerinin normal aralıkta olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Yumurta Dondurma için Rapor Nasıl Alınır?
Yumurta dondurma için rapor tüp bebek merkezi olan devlet hastanelerinden veya üniversite hastanelerinden alınır. Rapor almak için yumurtalık rezervinin azaldığının muayene ve testler ile gösterilmiş olması gerekir. Bu kriterleri sağlayan hastalara 3 hekim imzası ile yumurta dondurma raporu alınır.
Yumurta Dondurma İçin AMH Değeri Kaç Olmalı?
AMH (Anti müllerian hormon) yumurtalık rezervini en doğru gösteren testtir. AMH testinin adetli verilmesine gerek yoktur. Adetin her hangi bir gününde verilebilir. AMH 1,1 ng/dl den küçükse yumurtalık rezervi azalmış anlamına gelir. Ancak bu durumda yumurta dondurma raporu çıkar.
Mantık olarak yumurtalık rezervi azalmadan yani AMH 1’in altına inmeden yumurta dondurmak gerekir. Çünkü rezerv iyiyken toplanacak yumurta sayısı ve kalitesi daha iyi olacaktır ve gebelik şansı daha yüksek olacaktır.
Bekarlarda Yumurta Dondurma Yapılabilir mi?
Yumurta donduran hastaların %90’ı bekar hastalardır. Yani bekarlarda yumurta dondurma işlemi Ankara da sıklıkla uygulanmaktadır. Zaten evli bir çift oosit kriyoprezervasyon yerine direk tüp bebek tedavisi yaptırır. Eğer hemen gebelik istemiyorsa oluşan embriyoları ileride kullanmak üzere saklatabilir.
Yumurta Dondurma İşleminde Bekaret Bozulur mu?
“Yumurta dondurma işleminde bekaret kaybetme riski var mı?” sorusu merak konusudur. Yumurta toplama işlemi alttan yani vajinal ultrasonla yapıldığı için kızlık zarı (bekaret) bozulabilir. Bu nedenle işlem öncesi hastadan kızlık zarının bozulabileceği riski ile ilgili onam alınmalıdır. Eğer kızlık zarı esnekse yumurta dondurma işlemi sırasında bekaret kaybetme riski olmaz.
Kızlık zarının bozulmasını istemeyen bakirelerde yumurta toplama işlemi ve takipler sırasındaki ultrason abdominal yapılabilir. Ancak karından yumurta toplama işlemi vajinal yola göre prosedür olarak daha zor bir işlemdir.
Yumurta Dondurma Ücreti Ne Kadar?
Yumurta dondurma ücreti yaklaşık tüp bebek maliyeti ile aynıdır. Çünkü yumurta dondurma işlemi basamakları tüp bebek tedavi basamakları ile aynıdır. Birinde toplanan yumurtalar dondurulurken diğerinde embriyolar dondurulmaktadır. Yumurta dondurma ücreti ortalama 10000 ile 15000 TL arasındadır.
Ankara Yumurta Dondurma Fiyatları Nasıl Belirlenir?
Yumurta dondurma fiyatını etkileyen faktörlerden biri de kullanılan ilaç ücretleridir. Yumurta geliştirici ilaçların fiyatları dolar endeksli olması sebebiyle biraz pahalıdır. Her hastada kullanılan ilaç dozu da değiştiği için yumurta dondurma fiyatı da toplamda değişir.
Yumurtalık rezervi azalmış bir kadında daha çok ilaç kullanılırken, polikistik over sendromlu bir kadında daha az ilaç kullanılır. Bu da tedavi maliyetini etkilemektedir. Ayrıca yumurtaların saklanması için de yıllık cüzzi bir ücret laboratuvara ödenmektedir.
Ankara da yumurta dondurma yapan hastaneler arasında en iyisini seçerken doktorun tecrübesine, başkaları tarafından tavsiye edilmesine ve laboratuvarın güvenilir olmasına dikkat edilmelidir. Bu konu ile ilgili en doğru bilgiye çevrenizin tavsiyesi ve internet (kadınlar kulübü, ekşi sözlük vs) üzerinden ulaşabilirsiniz.
Yumurta dondurma işlemi Ankara da Prof. Dr. Deniz Ulaş tarafından yapılmaktadır. Yumurta dondurma işlemi ve fiyatları hakkında daha ayrıntılı bilgi almak için Ankara Çukurambar’da bulunan kliniğimize gelebilir veya 05059819919 dan bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Referanslar
1. Dunson DB, Baird DD, Colombo B. Increased infertility with age in men and women. Obstet Gynecol. 2004;103:51‐56.
2. Sozou PD, Hartshorne GM. Time to pregnancy: a computational method for using the duration of non‐conception for predicting conception. PLoS ONE. 2012;7:e46544.
3. Faddy MJ, Gosden RG, Gougeon A, Richardson SJ, Nelson JF. Accelerated disappearance of ovarian follicles in mid‐life: implications for forecasting menopause. Hum Reprod. 1992;7:1342‐1346.
4. Hook EB. Rates of chromosome abnormalities at different maternal ages. Obstet Gynecol. 1981;58:282‐285.
5. Nybo Anderson A, Wohlfahrt J, Christens P, Olsen J, Melbye M. Maternal age and fetal loss: population based register linkage study. BMJ. 2000;320:1708‐1712.