Yumurta Rezervi (Over Rezervi) Nedir? Nasıl Ölçülür?

Kısırlık nedenlerine bakıldığında %40 sebep kadın kaynaklı, %40 erkek kaynaklı faktörlerdir. Kadın faktörleri arasında yer alan düşük yumurta rezervi son yıllarda daha sık karşımıza çıkmaktadır. Çünkü günümüzde kadınlar daha geç evlenmekte ve daha geç gebelik planlamaktadır.

Yumurtalık Rezervi Nedir?

Yumurta rezervi tıbbi adıyla over rezervi bir kadının üreme potansiyelini gösterir. Yani yumurtalık rezervi bir kadının doğurganlığını ve ne zaman menopoza gireceğini gösterir.

Bir kadının yumurta rezervi ne kadar iyiyse hamile kalma şansı o kadar yüksektir. Ve kadının yumurtalık rezervi (yumurta havuzu) daha anne karnındayken bellidir. Yumurta sayısı hamileliğin 20. haftasına kadar artar ve bundan sonrası giderek azalır.

Yumurta sayısındaki azalma doğumdan sonra da devam eder. Ergenlik döneminde 400000 olan yumurta sayısı üreme çağında 400’lere düşer. Yani kadınlar ortalama 300-400 yumurta ile hamile kalırlar.

Yumurta Rezervine Ne Zaman Bakılır?

Yumurta rezervine kısırlık nedenleri araştırılırken bakılır. Yumurta rezervi dışında tüplerin açık olup olmadığı ve erkekte sperm sayısı da kısırlık nedeni araştırılırken incelenir.

Kısırlık dışında adet düzensizliği yaşayan kadınlarda da yumurta rezervine bakılır. Böylelikle adet düzensizliğinin nedeninin yumurta rezervi azalması veya menopoz olup olmadığı anlaşılır.

Henüz evli olmayan ve yakında evlilik planı olmayan ileri yaştaki kadınlara yumurta dondurma işlemi yapılabilir. Bu sayede kadın anne olma şansını yitirmemiş olur. Yumurta dondurma işlemine karar vermek için de yumurta rezervine bakılır.

Yumurta Rezervi (Over Rezervi) Nasıl Ölçülür?

Kısırlık nedenleri araştırılırken mutlaka kadının yumurta rezervi de değerlendirilir. Kadında yumurta rezervi bazı kan testleri ve ultrasonda yumurta sayısı ile ölçülür.

FSH, LH, E2 ile Yumurta Rezervi Ölçümü

Halk arasında hormon tahlili olarak da bilinen kanda FSH (Folikül stimulating hormon), LH (Lüteinize edici hormon) ve E2 (Östrodiol) bakılması bilinen en eski yumurta rezerv testleridir. Adetin 2 veya 3. Gününde hasta kan vererek tahlil yaptırır.

FSH ön hipofizden salgılanır ve yumurta büyümesini uyarır. LH da ön hipofizden salgılanır ve yumurtanın çatlamasına neden olur. Tüm bu süreçte yani yumurta büyüdükçe kanda E2 seviyesi artar. E2 belli bir kan düzeyine ulaştığında LH’ı uyarır ve böylelikle yumurta çatlar.

Sonuçta adetin kaçıncı gününde olduğuna bağlı olarak kan FSH, LH ve E2 değeri değişir. Bu nedenle yumurtalık rezervini ölçmek için hormon testinin adetin 2 veya 3. Gününde verilmesi gerekir. Hatta adetin 5. Gününe kadar hormon testinin yapılabileceğine dair çalışmalar vardır.

AMH Testi

AMH (Antimüllerian hormon) antral ve preantral yumurtaların granüloza hücrelerinden salgılanır. 25 yaşına kadar AMH yükselir ve sonrasında AMH düşmeye başlar. Menopozda ise kanda saptanamayacak değerlere ulaşır.

Yapılan çalışmalarda yumurta rezervini en iyi gösteren kan testinin AMH testi olduğu gösterilmiştir. Çünkü AMH adetin kaçıncı gününde verildiğinden bağımsız olarak yumurta rezervini doğru şekilde gösterir.

İlginizi Çekebilir:AMH değeri kaç olmalı?

Ultrasonda Yumurta Sayımı

AMH dışında yumurta rezervini en iyi ve doğru gösteren diğer bir test ise ultrasonda yumurta sayımıdır. Ultrasonda yumurta sayımı genellikle adetin ilk 5 günü içinde yapılır. Ama adetten bağımsız herhangi bir zamanda da ultrason ile yumurta sayımı yapılabilir.

Yumurta sayımı transvajinal veya transabdominal olarak yapılabilir. Ancak daha net olması nedeniyle çoğunlukla kadınlarda transvajinal ultrasonla yumurta sayımı yapılır. Ultrason ile antral foliküller görüldüğü için kadında kaç yumurta olduğu, antral foliküller sayılarak hesaplanır.

Kadın yumurtalığında toplam 8-10 arası yumurta vardır. Her iki yumurtalıktaki yumurta sayısının <8 olması, yumurta rezervinin azaldığı anlamına gelir.

İnhibin B

Inhibin B hormonu da AMH gibi preantral foliküllerden salgılanır. Yaşla beraber inhibin B seviyesi azalır. Inhibin B de yumurta rezervinin ölçümünde kullanılan bir testtir. Ancak duyarlılığı diğer over rezerv testlerine göre düşük olduğu için klinik pratikte çok tercih edilmemektedir.

Inhibin B testi de FSH,LH, E2 testi gibi adetin 2 veya 3. Gününde yapılmalıdır. Çünkü adetin kaçıncı gününde olduğuna göre inhibin B seviyesi değişir.

Yumurtalık Volümü

Yumurtalık volümü de yumurta rezervinin ölçümünde kullanılabilir. Yumurtalığın 3 boyutu ölçülür ve yumurtalık hacimi hesaplanır. Yumurtalık hacmine göre rezerv hakkında bilgi sahibi olunur.

Klomifen Sitrat Challenge Test

Klomifen sitrat challenge testte hasta adetin 3. Günü FSH ve E2 verir. Adetin 5. Gününde günde 2 defa klomifen sitrat (Klomen) kullanmaya başlar ve 5 gün klomen kullanır. Adetin 10. Günü tekrar FSH, E2 bakılır. 3. Gün ve 10. Gün FSH değerlerinin toplamına göre yumurta rezervi ölçülür.

Kadınlarda Yumurta Rezervi Kaç Olmalı?

Kadınlarda yumurta rezervinin yaşla beraber azaldığını biliyoruz. Ancak bazen erken menopoz durumunda da yumurta rezervi beklenenden düşük çıkabilir.

Aşağıdaki durumlardan biri varsa yumurta rezervinin az olduğu düşünülür.

• FSH>10 IU/L
• E2>80 pg/ml
• AMH<1.1 ng/ml
• Ultrasonda yumurta sayısı <8

Biyolojik Yaş ile Yumurtalık Yaşı Aynı mıdır?

Biyolojik yaş ile yumurtalık yaşı aşağı yukarı aynıdır. Ama bazı kadınlarda biyolojik yaşa göre yumurtalık yaşı daha yaşlı olabilir. Bu durumdaki bekar hastalara yumurta dondurma işlemi, evli hastalara da kısırlık tedavi yöntemlerinden biri önerilebilir.

Yumurtalık Rezervi Azalma Belirtileri

Yumurta rezervinin azalma belirtileri en sık adet düzensizliği ve gebe kalamama şeklinde olur. Adet düzensizliği belirtileri arasında sık adet olma, adet gecikmesi, adet dışı kanama bulunur. Bir kadın menopoza girmeden önce sık sık adet görmeye başlar. Daha sonra adetlerin arası açılır, adet gecikmeleri başlar ve en sonunda tamamen adetten kesilir (Menapoz).

Yumurta Rezervi Neden Azalır?

Yumurta rezervinin en önemli azalma nedeni genetik faktörlerdir. Genetik faktörler dışında aşağıdaki çevresel faktörler de yumurta rezervini azaltır.

• Sigara
• Alkol
• Kafein
• Kötü beslenme
• Stres
• Fazla kilo

Yumurta Rezervi Az Olanlar Ne Yapmalı?

Yumurta rezerv düşüklüğü özellikle ileri yaş kadınlarda sıkça karşımıza çıkan bir problemdir. Ancak nadiren genç kadınlarda da yumurtalıkların az çalışması, tembelliği yani rezerv azlığı görülebilir.

Yumurta rezervi az olanlar eğer evli ise yumurtalar bitmeden, aşılama veya tüp bebek tedavisi ile hamile kalmayı hızlandırabilir. Bekar ve yumurta rezervi az olanlar ise yumurta dondurma işlemi yaptırabilir.

Kanıta dayalı tıpta henüz yeri olmasa da aşağıdaki tedavi yöntemlerini yumurta rezervi az olanlar deneyebilir.

• PRP tedavisi
• Ozon tedavisi
• Takviye vitamin
• DHEA (Bioste…) takviyesi

Yumurta Rezervi Az Olanlar Ne Yemeli?

Yumurta rezervini artırdığı ispatlanmış bir yiyecek olmasa da akdeniz tipi beslenmenin yumurta sayısı ve kalitesi üzerine olumlu etkisi olduğuna dair bilimsel çalışmalar literatürde mevcuttur.

Yumurta Rezervi Nasıl Çoğalır?

Bir kadının yumurta rezervinin ne kadar olduğu daha doğmadan bellidir. Yani yumurtalık rezervinin ne zaman tükeneceği, ne zaman menopoza gireceği daha anne karnındayken bellidir. Bu nedenle yumurta rezervini çoğaltacak, artıracak bilimsel bir yöntem yoktur. Ancak yukarıda saydığım PRP tedavisi, ozon tedavisi, vitamin ve DHEA takviyesi az da olsa yumurta rezervini artırabilir.

Sigara ve alkolün bırakılması, stresin azaltılması, beslenmenin düzenlenmesi, vitamin D takviyesi ve fazla kiloların verilmesi de yumurta rezervini artırmada katkı sağlayacaktır.

Hamile Kalmak İçin Ultrasonda Yumurta Sayısı Kaç Olmalı?

Hamile kalmak için 1 yumurta ve 1 sperm yeterlidir. Ama yumurta sayısı ne kadar çoksa hamile kalma şansı o kadar fazla olacaktır. Klinik pratikte ultrasonda her iki yumurtalıkta toplam yumurta sayısı 8 ve üzerinde ise normal yumurta rezervi olarak kabul edilir ve hamile kalmak için yeterlidir.

Yumurta Rezervi Az Olanlar Kendiliğinden Gebe Kalabilir mi?

Yumurta rezervi az olanlar yani AMH değeri düşük olanlar veya ultrasonda yumurta sayısı az olanlar da kendiliğinden gebe kalabilir. Daha önce de belirttiğim gibi hamilelik için tek yumurta ve tek sperm yeterlidir.

Bir kadın ancak menopoza girdiyse gebe kalma şansı yoktur. Bunun dışında tüm kadınlar kendiliğinden hamile kalabilir. Yumurta rezervi durumuna göre gebe kalma süresi kısalacak veya uzayacaktır.

AMH Kaç Olursa Tüp Bebek Yapılır?

Tüp bebek için AMH sınırı yoktur. AMH<1 ng/ml ise vakit kaybetmeden tüp bebek tedavisine geçilmesi gerektiği düşünülür. Ama bu sonuç kendi kendine gebe kalamayacağı anlamına gelmez.

Tüp bebek çok düşük AMH değerlerinde de yapılabilir. AMH değeri çok düşükse yüksek doz ilaç kullanmak gerekir. Buna rağmen az sayıda yumurta gelebileceği veya hiç yumurta gelmeyeceği bilgisi hastaya verilmelidir.

Yumurta Dondurma İçin AMH Kaç Olmalı?

Yumurta dondurma işlemi bir kadının doğurganlığını garanti altına almak için yaptırdığı bir işlemdir. Bekar olan veya evli olsa bile yakın tarihte sosyal nedenlerle gebelik düşünmeyen kadınlar yumurta rezervi bitmeden yumurtalarını dondurabilir.

Ülkemizde yumurta dondurma işlemini sadece yumurtalık rezervi azalmış olan kadınlar yaptırabilir. Bunun için önce yumurta rezerv testleri yapılır. Bu testlerin sonucunda yumurta rezervinin az olduğu saptanırsa yumurta dondurma işlemi yapılabilir. Yumurta dondurma için AMH değerinin <1 ng/ml olması gerekir.

İlginizi Çekebilir: Yumurta dondurma işlemi

Yumurta rezervinin azalma belirtilerini yaşıyorsanız veya ailenizde erken menopoz öyküsü varsa mutlaka jinekologa başvurun. Yumurta rezerv testleri size yumurtalık rezerviniz azaldığını söylüyorsa çocuk olayını hızlandırabilirsiniz. Bekarsanız da yumurta dondurma işlemini düşünebilirsiniz.

Sağlıkla ve sevgiyle kalın…

Referanslar

1-Rose MP, Gaines Das RE, Balen AH. Definition and measurement of follicle stimulating hormone. Endocr Rev.2000 Feb;21(1):5–22.

2-Ledger WL. Clinical utility of measurement of anti-mullerian hormone in reproductive endocrinology. J Clin Endocrinol Metab.2010 Dec;95(12):5144–54.

3-The Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Testing and interpreting measures of ovarian reserve: a committee opinion. Fertil Steril.2012 Dec;98(6):1407–15. [PubMed]